9/6/11

Συνοικία το όνειρο

Η «Συνοικία το όνειρο» είναι μια ταινία που έχει αφήσει ιστορία στον ελληνικό κινηματογράφο και αυτό γιατί είναι μια από τις λίγες ελληνικές, που γυρίστηκαν στο ύφος του ιταλικού νεορεαλισμού.
Πρόκειται για μία έντονα πολιτικά και κοινωνικά φορτισμένη και άψογη ηθογραφία των φτωχότερων περιοχών της Αθήνας, επεισοδιακή στην πρώτη προβολή της και χτυπημένη βαριά από τη λογοκρισία της εποχής.
Ο Αλέκος Αλεξανδράκης, πίσω από την κάμερα του σκηνοθέτη, αναλαμβάνει να δείξει μια Αθήνα πολύ μακριά από την «επίσημη», ωραιοποιημένη και «τουριστική» εικόνα της. Δημιούργησε μια ταινία, που φαινόταν -το λιγότερο- αριστερή, και εξαγρίωσε τους λογοκριτές, οι οποίοι την είδαν ως «κομμουνιστική προπαγάνδα», ενώ θεωρούσαν και απαράδεκτο να αφήνεται να βγαίνει προς τα έξω μια αληθινή, ωμή, ρεαλιστική και πικρή εικόνα της Ελλάδας, σε μια εποχή που άλλες ταινίες παρουσίαζαν ένα λαό ανέμελο και χαρούμενο. Η εικόνα του Αλεξανδράκη όμως ήταν πέρα για πέρα υπαρκτή…
Οι χαρακτήρες στην ταινία είναι αντι-ήρωες, υποφέρουν, δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, είναι πάμπτωχοι,
απόκληροι της κοινωνίας, μικροκακοποιοί, αλλά όμως υπάρχουν. Είναι εκεί, όσο κι αν ήθελε να τους αγνοήσει η κοινωνία και η αυτάρεσκη αστική τάξη. Σε μια πάρα πολύ δύσκολη εποχή πολιτικής και οικονομικής κρίσης, με πρωτοφανή φαινόμενα έξαρσης της φτώχειας και της ανεργίας, οι χαρακτήρες αυτοί δίνουν το δικό τους παρών, διεκδικούν κι αυτοί μια θέση στο όνειρο, ένα όνειρο που φαίνεται να έχει φτιαχτεί μόνο για άλλους.
Ο Αλεξανδράκης σκηνοθετεί με μέτρο και ανθρωπιά αυτή την εξαιρετικά δυσμενή εικόνα. Δεν είναι ούτε μελοδραματικός, ούτε απόλυτα συναισθηματικός. Διαχειρίζεται την εικόνα με αγάπη, αξιοπρέπεια και έτσι αφήνει να διαφανεί η απίστευτη τραγικότητα της ζωής τους, η ματαιότητα των ονείρων τους, η σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν, οι άθλιες συνθήκες, η μιζέρια, οι κοινωνικές ανισότητες που υφίστανται, οι διαφορετικές ευκαιρίες, η κοινωνική αδικία, η απελπισία τους και το αδιέξοδό τους.

Σοκάρισε και λογοκρίθηκε

Αυτό φυσικά, ενόχλησε πολύ εκείνη την εποχή και η ταινία συνάντησε σθεναρή αντίδραση κατά την κυκλοφορία της. Η αρχική εμφάνιση της ταινίας στις αίθουσες προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, καθώς, σύμφωνα με τον υφυπουργό Τύπου Τριανταφυλλάκο στην κυβέρνηση της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, δυσφημούσε την εικόνα της ευημερούσας Ελλάδας.
Σε συνέντευξή του στα «Νέα» ο Αλέκος Αλεξανδράκης είχε πει τότε: «H «Συνοικία το όνειρο» λογοκρίθηκε και ένας αστυνομικός διευθυντής, που σταμάτησε την προβολή της, μας είχε πει: «Τι πράγματα είναι αυτά που δείχνετε; Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πεινασμένοι ούτε τρελοί που να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Κάνετε κομμουνιστική προπαγάνδα». Ευτυχώς που διαμαρτυρήθηκε η Ελένη Βλάχου κι επετράπη τελικά η προβολή της ταινίας, έστω και πετσοκομμένης».
Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε με επεισόδια, καθώς η αστυνομία αποπειράθηκε να εμποδίσει την είσοδο του κοινού στον κινηματογράφο και η παρακολούθηση της ουσιαστικά κατέληξε να είναι πράξη αντίστασης.
Η ταινία δεν προβλήθηκε στις επαρχιακές πόλεις -ειδικά στις «εθνικά ευαίσθητες περιοχές» εκδόθηκε αυστηρή διαταγή απαγόρευσης- παρά μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά τελικά τιμήθηκε με δύο βραβεία στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης: Ανδρικής ερμηνείας στον Αλεξανδράκη και μουσικής στον Θεοδωράκη.
Η ταινία προβλήθηκε επίσης στη Σοβιετική Ένωση, στη Βουλγαρία και στην Ουγγαρία το 1962 και σημείωσε μεγάλη επιτυχία.

Αξεπέραστος Μίκης Θεοδωράκης

Οι κριτικοί της εποχής χαρακτήρισαν την ταινία «αριστούργημα» και μίλησαν πολύ κολακευτικά και για την υπέροχη μουσική επένδυση του Μίκη Θεοδωράκη. Πράγματι, η ταινία παίρνει έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα και από το γεγονός, ότι μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής μουσικής συνεργάζονται στο σάουντράκ της:
Ο Μίκης Θεοδωράκης, που έχει γράψει μουσική για λίγες επιλεγμένες ελληνικές ταινίες, φτιάχνει εδώ εξαιρετικές μελωδίες, που έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη μας, ενώ την ερμηνεία τους ανέλαβε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, με την αυθεντική λαϊκή και με γεμάτη μέταλλο φωνή του και τη δραματικότητά του, περιγράφει τον σπαραγμό αυτών των άμοιρων ανθρώπων. Το τραγούδι «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», σε στίχους του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, έγινε «ύμνος» της φτωχολογιάς και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες λαϊκές στιγμές στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.
Οι συντελεστές της ταινίας, λοιπόν, δίνουν στην ταινία μια ανώτερη καλλιτεχνική ποιότητα, είτε πρόκειται για τον τομέα της μουσικής, είτε για το σενάριο, το οποίο συνυπογράφουν δύο σπουδαίοι λογοτέχνες της εποχής, ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης και ο συγγραφέας Κώστας Κοτζιάς, είτε πρόκειται για το εξαιρετικό καστ, που ανάμεσά τους, λάμπει η εκπληκτική ερμηνεία του αείμνηστου Μάνου Κατράκη, αυτού του γίγαντα του ελληνικού θεάτρου, ενός από τους καλύτερους Έλληνες ηθοποιούς που υπήρξαν ποτέ.
Η ταινία, είναι το σύνολο της καλλιτεχνικής έμπνευσης πολλών ταλαντούχων ανθρώπων, που κατέθεσαν την τέχνη τους, υποστήριξαν τις προοδευτικές και αγωνιστικές ιδέες τους με ειλικρίνεια και τιμιότητα, και το αποτέλεσμα είναι ένα αληθινό «διαμάντι» του ελληνικού κινηματογράφου, σπάνιο και γνήσιο.

Η υπόθεση

Μια φτωχογειτονιά της Αθήνας, ο Ασύρματος (ονομαζόταν έτσι μια περιοχή που εκτεινόταν από τον σημερινό Φιλοπάππου μέχρι τα Άνω Πετράλωνα, και επί Κατοχής είχαν τοποθετηθεί εκεί οι κεραίες ασυρμάτου των Γερμανών) είναι το κέντρο του κόσμου για τους ανθρώπους που ζουν εκεί, και προσπαθούν με κάθε τρόπο να ξεφύγουν απ’ τη φτώχεια και την ανέχεια.
Ο Ρίκος, που μόλις αποφυλακίστηκε, προσπαθεί να βγάλει χρήματα, την ίδια στιγμή που η αγαπημένη του βλέπει άλλους άνδρες, και ο αδερφός της προσπαθεί να συνεισφέρει στα οικονομικά της οικογένειας. Ο Ρίκος θα σκαρφιστεί μια δουλειά, αλλά θα σπαταλήσει τα συγκεντρωμένα με χίλιους κόπους χρήματα. Έτσι, ένας από τους «συνεταίρους» του, απεγνωσμένος, θα αυτοκτονήσει.
Ο Ρίκος, η αγαπημένη του και ο αδερφός της, ηττημένοι και απογοητευμένοι εξαιτίας των προσδοκιών που δεν ευοδώθηκαν ποτέ, θα αναγκαστούν να συμβιβαστούν με την ωμή πραγματικότητα.
Πρωταγωνιστούν: Αλέκος Αλεξανδράκης, Μάνος Κατράκης, Αλίκη Γεωργούλη, Αλέκα Παΐζη, Αθανασία Μουστάκα, Σαπφώ Νοταρά, Γιάννα Ολυμπίου, Βασίλης Ανδρονίδης, Θανάσης Μυλωνάς, Κ. Μπαλαδήμας, Γ. Βλαχόπουλος, Λ. Κοτσίρης, Δαρείος, Ε. Ευαγγελίδου, Κ. Μανιουδάκης, Α. Βούλγαρης, Γ. Τζώρτζης. Σε πρώτη δε εμφάνιση: Σπύρος Μουσούρης, Ηλέκτρα Καλαμίδου, Αλέκος Πέτσος.
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης – Τραγούδι: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Διάρκεια: 95 λεπτά
Η ταινία διανέμεται από τη NEW STAR και προβάλλεται στην Αθήνα από σήμερα, Πέμπτη 9 Ιουνίου

(Δημοσιεύεται στη σημερινή Αμαρυσία)