Ο Χριστός και τα Πάθη του στη μεγάλη οθόνη

Το αφιέρωμα αυτό, αφορά σε όλες εκείνες τις κινηματογραφικές παραγωγές που έχουν σαν θέμα κάτι από τη ζωή του Χριστού, ή είναι ιστορικού περιεχομένου και εξελίσσονται κατά την περίοδο που έζησε ο Θεάνθρωπος. Στο σημείο αυτό, διευκρινίζεται ότι το αφιέρωμα δεν περιλαμβάνει καθόλου τις ισπανικές παραγωγές «Ο Υιός του Ανθρώπου», «Τα Πάθη του Χριστού», «Ιησούς ο Ναζωραίος», «Μαρία Μαγδαληνή και ο Θεάνθρωπος» και άλλες παρόμοιες, που κατέκλυζαν τις (συνοικιακές κυρίως) αίθουσες τις δεκαετίες του ’50 και του’60.
Θεωρείται δε απίθανο κάποιος να μην έχει δει ποτέ μια σχετική ταινία, διότι η τηλεόραση τα τελευταία χρόνια έχει προβάλλει κατ’ επανάληψη, τουλάχιστον της κλασσικές από αυτές, ενώ το καλωδιακό κανάλι έχει προβάλλει ακόμα και τον «Τελευταίο πειρασμό» του Σκορτσέζε, που είναι βασισμένο στο βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη και έχει χαρακτηρισθεί ως «αιρετικό» φιλμ.
Αυτό που είναι βέβαιο ότι δεν γνωρίζουν τουλάχιστον οι νεώτεροι, είναι ότι στην ιστορία του κινηματογράφου υπάρχουν και βωβές ταινίες επί του θέματος, ενώ η πρώτη που καταπιάστηκε με το θέμα ήταν η «Μισαλλοδοξία» (1916) του Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ, της οποίας το δεύτερο μέρος ήταν  εμπνευσμένο από τη Σταύρωση του Κυρίου.
Υπήρξαν βέβαια και άλλες ταινίες με το ίδιο θέμα, αλλά ήταν μικρού μήκους (όπως «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» του Όλκοτ γυρισμένη το 1912 κά.) και το παρόν αφιέρωμα θα ασχοληθεί μόνον με τις μεγάλου μήκους και αυτές που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στη ζωή και το δράμα του Θεανθρώπου.
* * *
Η ταινία αυτή του Γκρίφιθ υπήρξε κολοσσιαία και στάθηκε η αφορμή για τις μεγάλες εταιρίες του Χόλλυγουντ, που αναπτύσσονταν τότε, να αρχίσουν τα γυρίσματα ταινιών ιστορικών και πολυδάπανων σε μια προσπάθεια να κερδίσουν το κοινό. Η ιστορία δεινοπάθησε στα χέρια των σεναριογράφων της εποχής, όχι μόνο η αρχαία ρωμαϊκή αλλά και η αρχαία ελληνική, συριακή, βαβυλωνιακή και πάει λέγοντας. Δεν δεινοπάθησαν καθόλου όμως τα ταμεία των εταιριών.
Έτσι φτάσαμε στο 1925 οπότε η MGM γύρισε το «Μπεν Χουρ» σε σκηνοθεσία Φρεντ Νίμπλο και πρωταγωνιστή τον Ραμόν Νοβάρο, στην οποία ο Μπεν Χουρ σε κάποια δύσκολη στιγμή της ζωής του συναντιέται με τον Χριστό, τον οποίο ξανασυναντά στο δρόμο προς τον Γολγοθά.
Μεσολαβεί μια μεγάλη περίοδος με ιστορικές και θρησκευτικές ταινίες, οι οποίες όμως αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη και το 1953 η Fox εγκαινιάζει το σύστημα προβολής CinemaScope (μπροστά στην απειλή της τηλεόρασης) με τη ταινία «Ο Χιτών» του Χένρι Κόστερ με τον Βίκτορ Ματσιούρ, τον Ρίτσαρντ Μπάρτον και την Τζιν Σίμονς, όπου η ιστορία ενός σκλάβου, του Δημήτριου διαδραματίζεται την περίοδο της Σταύρωσης του Κυρίου και ο Μπάρτον ως Εκατόνταρχος του ρωμαϊκού στρατού, παίζει στα ζάρια τον χιτώνα του Ιησού και στη συνέχεια μετανιώνει και γίνεται χριστιανός.
* * *
Στη συνέχεια, το 1959, ο Γουϊλιαμ Γουάιλερ ξαναγυρίζει το «Μπεν Χουρ», με πρωταγωνιστές τον Τσάρλτον Ίστον, τον Στίβεν Μπόιντ, την Μάρθα Σκοτ και άλλους. Αξέχαστη και μεγαλειώδης, ταινία γυρισμένη εξ ολοκλήρου στα στούντιο της Τσινετσιτά στην Ιταλία, που δικαιολογεί απόλυτα το ρεκόρ των 11 Όσκαρ που είχε κερδίσει.






* * *
Το 1961 ο Νίκολας Ρέι σκηνοθετεί άλλη μία μεγαλειώδη ταινία με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», η οποία καλύπτει ολόκληρη τη ζωή του Ιησού από την ημέρα της Γέννησης μέχρι και την Ανάστασή Του, στην οποία ο γοητευτικός Τζέφρεϊ Χάντερ υποδύεται τον Ιησού. Επική ταινία, στην οποία αφηγητής είναι ο Όρσον Γουέλες πάνω σε κείμενο που έχει γράψει ο συγγραφέας ιστοριών επιστημονικής φαντασίας Ρέι Μπράντμπερι. Λέγεται μάλιστα, ότι η φωνή του Γουέλες πρόσθεσε περισσότερο κύρος στη ταινία και την έκανε πιο ενδιαφέρουσα.



* * *
Η ταινία που ανέτρεψε τα καθιερωμένα γύρω από τον τρόπο που αντιμετωπιζόταν το Θείο δράμα ήλθε το 1964 και ήταν του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ο οποίος γύρισε το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον» με ερασιτέχνες ηθοποιούς και σε φυσικά ντεκόρ του ιταλικού νότου με τσουβάλια αντί για κουστούμια ηθοποιών. Στο ρόλο του «πολύ ανθρώπινου Ιησού» χρησιμοποιήθηκε ένας ισπανός φοιτητής, ενώ το ρόλο της μητέρας του έπαιξε η πραγματική – και γριά – μητέρα του Παζολίνι. Μπροστά στη νέα οπτική του Παζολίνι όλες οι άλλες απεικονίσεις του Ιησού στο σινεμά, θυμίζουν γλυκερά, ρομαντικά δράματα για την τηλεόραση. Η ταινία κέρδισε το Μεγάλο Καθολικό Βραβείο στην Ιταλία και μόνον οι δεξιές εφημερίδες έμειναν να γράφουν ότι «ο διάβολος έγινε Πάπας».
* * *
Ένα χρόνο αργότερα, το 1965, ένας ακόμα μεγάλος σκηνοθέτης του Χόλλυγουντ, ο Τζορτζ Στίβενς αποφασίζει να γυρίσει και αυτός μια μεγαλειώδη ταινία για τον Χριστό. Τίτλος της «Η μεγαλύτερη ιστορία του κόσμου», κατά την οποία μάλλον επηρεασμένος από τον Παζολίνι και τον «πολύ ανθρώπινο Χριστό» του, ο Στίβενς διαλέγει για το ρόλο του Ιησού μια μεγάλη τραγική φυσιογνωμία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, το σουηδό Μαξ Φον Σίντοφ, εκλεκτό πρωταγωνιστή των ταινιών του Ινγκμαρ Μπέργκμαν. Παρά την συγκλονιστικά ανθρώπινη (κατά την γνώμη μου) ερμηνεία του Σίντοφ και την εκπληκτική φωτογραφία της ταινίας, η ταινία έπιασε πάτο στα ταμεία.
* * *
Η αμφισβήτηση όμως του γλυκερού ύφους που ξεκίνησε με τον Παζολίνι και συνεχίστηκε με τον Στίβενς δεν σταμάτησε, αφού μέσα στη δεκαετία του 1970, είχαμε το πρώτο μιούζικαλ με θέμα τις τελευταίες ημέρες πριν τη Σταύρωση του Ιησού. Το 1973, ο Νόρμαν Τζούισον γυρίζει σε φυσικό περιβάλλον, το θεατρικό μιούζικαλ του Τιμ Ράις και του Αντριου Λόιντ Γουέμπερ «Ιησούς Χριστός Υπέρλαμπρο Άστρο». Πολύχρωμη ταινία, στην οποία βιώνουμε το Θείο δράμα μέσα από τις προσωπικές σχέσεις των μελών ενός θιάσου, που ταξιδεύει στην έρημο Σινά για να αναπαραστήσει το Δράμα του Ιησού. Πρωτότυπη ταινία, που τράβηξε πολύ τη νεολαία της εποχής (τα παιδιά των λουλουδιών), τόσο με τη μουσική, όσο και με τις ερμηνείες των ηθοποιών του Μπρόντγουεη. Το ρόλο του Χριστού είχε ο Τεντ Νίλι και της Μαγδαληνής η Ιβόν Έλιμαν, της οποίας το τραγούδι «I don’ t know how to love him» ακούγεται μέχρι σήμερα στο ραδιόφωνο.
* * *
Το 1977, ο Φράνκο Τζεφιρέλι γυρίζει άλλη μια επική ταινία, που αργότερα μαζί με σκηνές που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί στη ταινία προβλήθηκε και στην τηλεόραση, με τίτλο «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» και με πρωταγωνιστή άλλον έναν γοητευτικό ηθοποιό στο ρόλο του Ιησού, τον Ρόμπερτ Πάουελ και τους Πίτερ Ουστίνοφ, Πίτερ Ο’ Τουλ, Ολίβια Χάσεϊ και άλλους. Ενώ το 1979 γυρίζεται ακόμα μια ταινία με τίτλο «Ιησούς» του Πίτερ Σάικς και πρωταγωνιστή τον Μπράιαν Ντίκον που δεν έγινε γνωστή στη χώρα μας.


* * *
Έτσι φτάνουμε στο 1988, οπότε ο Μάρτιν Σκορτσέζε γυρίζει τον «Τελευταίο πειρασμό» βασισμένο στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Στο ρόλο του Ιησού ο  Γουϊλιαμ Ντεφόε (στη φωτογραφία) και του Ιούδα ο γνωστός μας Χάρβεϊ Καϊτέλ. Για την ιστορία αναφέρεται ότι στο ρόλο του Πιλάτου εμφανίζεται ο διάσημος τραγουδιστής Ντέιβιντ Μπόουϊ.
Λίγο αργότερα, το 1989, ο σκηνοθέτης Ντενίζ Αρκάντ γυρίζει την παραβολή «Ιησούς του Μόντρεαλ», με πρωταγωνιστή τον Λοθέρ Μπλιτό βασισμένη, μάλλον, στο άλλο βιβλίο του Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και είναι remake της ταινίας του Ζιλ Ντασέν, στην οποία έπαιζε και η Μελίνα Μερκούρη. Στη ταινία αυτή του Αρκάντ, τα μέλη της κοινωνίας του Μόντρεαλ πρόκειται να αναπαραστήσουν τα Πάθη του Χριστού σύμφωνα με το έθιμο και κατά τη διάρκεια της αναπαράστασης ζούμε το Θείο Δράμα μέσα από τις σχέσεις τους.
* * *
Τέλος, το 2006 έχουμε την ταινία «Η ιστορία της γέννησης» της Κάθριν Χάρτγουικ, η οποία είναι ίσως η πρώτη, που διαπραγματεύεται με «γήινο» τρόπο, όσα προηγήθηκαν της Γέννησης του Χριστού και αναφέρεται στις σχέσεις της Μαρίας και του Ιωσήφ στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Πρόκειται για ένα χρονικό του επίπονου ταξιδιού που πραγματοποιούν δύο άνθρωποι, η Μαρία και ο Ιωσήφ ύστερα από μια ανεξήγητη για την εποχή εγκυμοσύνη, ένα θαύμα που αποτέλεσε και το ορόσημο στην ιστορία των ανθρώπων.